Joods Werkdorp Nieuwesluis

In 1930 is de Wieringermeer drooggelegd en vanaf 1934 werd het land in gebruik genomen. De uitgifte van de hectares land werd verliep via de overheid. De Directie Wieringermeer van de Dienst Wieringermeer zorgde via een pachtsysteem dat het land verdeeld werd onder geselecteerde boeren. Zo werd er ook 210 hectare grond door de Stichting Joodse Arbeid gepacht. Er werden twee oude barakken op de grond gezet en zo ontstond Werkdorp Nieuwesluis.

Hitler kwam in 1933 officieel aan de macht in Duitsland. Veel wilden Joden uit angst voor vervolging vluchten uit Duitsland. De Stichting Joodse Arbeid is een initiatief van George van den Bergh. Het doel van de stichting was om een opleidingskamp in Nederland op te zetten speciaal voor Joodse jongeren. Door het volgen van een agrarische opleiding konden zij met een zogeheten ‘Palestina-certificaat’ migreren naar Palestina. Op 3 oktober 1934 werd het Joodse Werkdorp geopend. De eerste joodse vluchtelingen gaan aan de slag met de bouw van een gemeenschapshuis en barakken. In 1937 werd het gemeenschapsgebouw opgeleverd. In het gebouw bevond zich een eetzaal voor 250 personen, een bibliotheek, een leeszaal en een kleine synagoge. De bovenverdieping werd als opslagplaats gebruikt maar ook als schietinstructiezaal en schietbaan.

Rond het gemeenschapsgebouw stonden, in de vorm van een halve cirkel, zestien grote woonbarakken.

Agrarische opleiding In het Joodse Werkdorp werden de vrouwen meestal opgeleid voor huishoudelijke taken. De mannelijke werkdorpers kregen een tweejarige opleiding tot boer, tuinder, bouwvakker of ambachtsman. Er werd onder andere bloemkool, spinazie, aardappelen, suikerbieten en tuinbonen geteeld. Op het Werkdorp waren ongeveer 25 melkkoeien, 60 schapen, 8 paarden en veel kippen. De leerlingen kregen een opleiding hoe hiermee om te gaan.

Ontruiming In 1941 drongen plaatselijke NSB-leiders aan op opheffint van het kamp. Op 20 maart 1941 werd het Joodse Werkdorp ontruimd door de beruchte Willy Lages van de Siecherheitsdienst. Er mochten 60 mensen achterblijven die voor het vee en de gewassen zorgde. Ongeveer 200 joodse werkdorpers werden naar Amsterdam gebracht met bussen. Tot ieder zijn opluchting werden ze hier weer vrijgelaten. Iedereen werd bij particulieren ondergebracht. Na twee bomaanslagen besloten de Duitsers in juni 1941 meer dan 250 Joodse jonge mannen in de Amsterdamse Jodenbuurt als represaille op te pakken en af te voeren. De werkdorpers kregen bericht dat de Duitsers hen thuis zouden ophalen om hen terug te brengen naar de Wieringermeer. Tussen de 60 en 200 mannen vielen door de list in Duitse handen en werden naar Mauthausen gedeporteerd. Ze kwamen allemaal om het leven in het concentratiekamp Mauthausen.

Namenrol In het gemeenschapsgebouw hangt een namenrol. Deze rol is gemaakt 40 jaar na de ontruiming van het Werkdorp. De namenrol vertegenwoordigd de 197 werkdorpers die in de Tweede Wereldoorlog om het leven zijn gekomen. In 2021 is het namenmonument ter nagedachtenis van de laatste bewoners van het Werkdorp opgeleverd. De herdenkingssteentjes liggen in de vorm van een halve cirkel, verwijzend naar de woonbarakken, om het andere monument heen. Het monument op een zuil is in 1989 onthuld.

Beschrijving monument Het gemeenschapsgebouw is ontworpen door architecten Bromberg en Klein. Het gebouw bestaat uit één bouwlaag met een hoge kapverdieping. Het asymmetrische gebouw is opgetrokken in geelrode baksteen. De voorgevel heeft een ingangspartij met trappenhuis. Dat scheidt de westelijke uitbouw (linkerzijde) van het gemeenschapsgedeelte (rechterszijde).

Het interieur is grotendeels in oorspronkelijke staat gebleven, met name de spoelbakken in rood met wit en zwart met wit tegelwerk in de keuken. In het jodendom wordt er gebruik gemaakt van een keuken die kosjer is met twee geschieden spoelbakken.

Het gemeenschapsgebouw heeft de status van rijksmonument en ook het terrein in de vorm van een halve maan wordt beschermd als rijksmonument.

Waardering Het gemeenschapsgebouw is van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische waarde als historisch functioneel hoofdonderdeel van het complex Joodse Werkdorp Nieuwesluis.

Bronnen - Monumentenregister via www.monumentenregister.cultureelerfgoed.nl - Werkdorp Wieringermeer via www.werkdorpwieringermeer.nl - Joods Werkdorp Wieringermeer via www.joodswerkdorp.nl - Stichting Joods Werkdorp via www.joodswerkdorpwieringermeer.nl - Herinneringscentrum Kamp Westerbork via www.westerborkportretten.nl/bronnen/het-joodse-werkdorp - Oorlogsbronnen via www.oorlogsbronnen.nl