In gesprek met Daan Roosegaarde

"We zitten zo vast in onze eigen bubbel en kunnen niet meer reizen. De wereld is ineens zo klein geworden en ik had heel erg de behoefte om wél iets te kunnen vieren. Het afsteken van vuurwerk is verboden en je mag nog steeds niet met veel mensen samen komen. Dus het is allemaal minder, minder, minder. De vraag was dus: wat kan er dan wel? Stil staan en omhoog kijken naar de sterren!

Licht is natuurlijke communicatie, het is een taal. De sterren zijn geen decoratie maar juist informatie die naar ons toe raast in 300.000 meter per seconde. Op een nacht realiseerde ik me, wat als we de sterren terug kunnen brengen in de stad en ze dan weer kunnen bewonderen vanuit je eigen straat. Je hebt natuurlijk het waddengebied en de Waddenzee wat op de Werelderfgoedlijst staat van UNESCO, Dark Sky Parks en verschillende donkerte initiatieven en dat is natuurlijk prachtig. Maar daar ga je niet dagelijks of zomaar heen. Dus wat als je het heel persoonlijk kan maken en de sterren naar je eigen wereld toe kan brengen. Dat is wat we hebben gedaan. We hebben de sterren teruggebracht."

"De bedoeling is dat steden zoals Reykjavik, Venetië, Leiden, Stockholm en Sydney volgen. Deze steden zijn ook verbonden aan de International Dark-Sky Association en snappen het belang van de donkere nacht. Ze zijn geografisch gezien ook enigszins geïsoleerd. Stel dat ik Amsterdam in zou zetten hiervoor, dan moet ik ook Amersfoort gaan uitzetten. Dus je hebt een stad nodig die omringd is door een dunner bewoond gebied.

We zien het als een eerste aanzet en hopen dat andere steden gaan volgen als ze de schoonheid van het sterrenkijken gaan zien. Lichtvervuiling is relatief eenvoudig op te lossen, anders dan andere soorten vervuiling. Je kan het in een keer oplossen door de lichten uit te doen. Dat is ook zo leuk daar aan. Als studio kunnen wij daar bij worden betrokken. Je moet natuurlijk niet zomaar alle lichten uitdoen. Overheden moeten natuurlijk ook betrokken zijn, en de bewoners en bedrijven. Je moet een onderscheid kunnen maken in functioneel-, veiligheids- en bullshitlicht. Heel veel licht dat je ‘s avonds ziet is bullshitlicht, oftewel onnodig licht. Denk aan reclameborden die aanstaan om twee uur ’s nachts, met neon verlichte winkels, bedrijfsverlichting, benzinestations enzovoort. Je vraagt je af waarom? En voor wie? Het is dus vooral een aanzet om het bullshitlicht uit te gaan doen."

"De weidsheid staat hier voorop, het landschap is cultuur met allemaal culturele waarden. Het zijn ook plekken waar je jezelf kan verliezen of omringd kan worden door iets dat zoveel groter is dan jezelf. Daar zit ook een enorme schoonheid in. Dat is heel fijn hier in het gebied. Tegelijkertijd is het ook een provincie die op zoek is naar zijn eigen identiteit. Dat spreekt me ook erg aan. Friesland heeft een sterk verlangen naar identiteit. En het staat los van de randstad, ze zijn op zoek naar een eigen taal. En met zoiets als dit project, een internationaal kunst en innovatieproject, krijg je Friezen wel mee en dan kan er ook heel veel hier. Die trotsheid en dat gemeenschapsgevoel maakt dingen mogelijk die anders of elders niet lukken. Dat stukje lef is heel gaaf! Daar voel ik me heel erg mee verwant.

Meestal aan het begin als je iets nieuws presenteert zeggen mensen altijd dat het niet kan of dat het niet mag, en als je het eenmaal gedaan hebt dan zeggen ze, dat had je eerder moeten doen. Dat heb ik hier niet ervaren en dat stukje lef kan ik enorm waarderen, ook van de burgemeester en de provincie Friesland en natuurlijk ook van Unesco Nederland. Dat zorgt ervoor dat het verder gaat dan puur een kunstinstallatie. Het is een ambitie om de sterren te zien als een vorm van universeel erfgoed. Nu maken we het samen mogelijk voor iedereen om de sterren weer te zien. Want iedereen zou dit recht moeten hebben."

"Seeing Stars gaat over de sterren terugbrengen in de stad. Dat is heel bijzonder. Want eigenlijk geldt, waar mensen wonen daar zijn de sterren niet meer. 80% van de wereldbevolking ziet de sterren niet, misschien nog wel meer. We kijken niet meer omhoog, we kijken niet meer om ons heen en we zijn dus onze connectie met de natuur en het waanzinnige verleden kwijtgeraakt op een of andere manier. Ik denk dat we een nieuwe harmonie moeten vinden tussen mens en natuur. En Seeing Stars gaat juist daar over. Ik werk met licht, ik ben een ontwerper en dit is eigenlijk de eerste keer dat ik iets weghaal in plaats van iets toevoeg. Door de kunst van het weghalen toon je iets wat we vergeten zijn.

Boodschap één is de relatie met de natuur en met de sterren weer in je dagelijks leven terugbrengen. In je eigen straat en in je eigen achtertuin.

Boodschap twee: Het gaat ook over een nieuwe manier van vieren, collectief vieren. In een tijd waarin veel events zijn verboden en bijvoorbeeld vuurwerk is verboden biedt dit een nieuwe manier om je samen even te verwonderen over de relatie die je hebt met jezelf, met de natuur en met de mensen om je heen. Het belang van samen vieren en samenzijn even weer terug op de agenda te brengen.

Ik denk dat we in een tijd leven waarin onze wereld zo klein wordt, we boos, bang en geïrriteerd zijn met z’n allen. Dat is heel begrijpelijk. Maar wat gaan we dan wel doen? Seeing Stars is een soort modern sprookje geworden. En het kan ook gewoon, dat hebben we in Franeker bewezen. Ik wil heel graag dat stukje verwondering weer terugbrengen in ons dagelijks leven."

"We praten over de sterren alsof het een soort statisch beeld is en dat was tot nu toe ook altijd zo. Maar dat verandert, door al die satellieten en ruimteafval. Er is een enorme activiteit, er gebeurt echt een hoop daarboven. Dus het beeld dat we miljoenen jaren hebben gehad gaat veranderen, onder andere door alle ruimtevaart die er plaatsvindt.

Daarover nadenken is belangrijk. Dat is ook de rol van Unesco. Dat hierover wordt nagedacht, wat gaan we daarmee doen. En in hoeverre verandert dat onze geschiedenis? Daar moet wel een uitspraak over gedaan worden. Er moet ook een bewustwording op gang komen over de vraag, wat willen we eigenlijk met die ruimte en van wie is die ruimte eigenlijk? We zouden met z’n allen moet afspreken wat we ermee willen. We moeten de waarde van de sterren gaan erkennen, nu negeert iedereen het eigenlijk en denken we er niet over na.

We zijn vergeten dat het er is en dat willen we terugbrengen. Er zijn natuurlijk al bewegingen zoals de Nacht van de Nacht, Earth Hour en er zijn Dark Sky Parks. Seeing Stars is onderdeel van die beweging. Alleen gaat dit project vooral over sterren en daarnaast over donkerte. En dat vraagt wel een grote ingreep door licht uit te zetten. Je zag het bijvoorbeeld gelijk zodra een winkelier toch z’n licht aanzette dat het effect direct al weg was. Je moet het echt rigoureus aanpakken om het echt donker te kunnen maken. En als dat lukt dan zie je zelfs de Melkweg, in je eigen straat zelfs!"