langs de dorpen van de oostoever van de Hunzemonding
Categorieën
-
Langs de oude Hunzemonding
Van Stad naar Wad
De Hunze, ooit een machtige rivier die de stad Groningen verbond met de Waddenzee, heeft een landschap gevormd dat nog altijd zichtbaar is in de dorpen langs haar oude oevers. Van Adorp en Sauwerd tot Winsum, Baflo en Warffum, de nederzettingen langs de oostoever vertellen het verhaal van een dynamisch verleden waarin water, bewoning, landbouw en handel een centrale rol speelden.
De oostoever als leefgebied
- Adorp, een van de zuidelijkste wierdendorpen, ligt op een strategisch punt langs de oude Hunzeloop. Restanten van vroegere bewoning, zoals aardewerk uit de ijzertijd, tonen aan dat hier al meer dan 2500 jaar mensen wonen.
- Sauwerd groeide uit tot een belangrijke schakel tussen stad en wad. De wierde werd al vóór de jaartelling bewoond en ontwikkelde zich in de middeleeuwen tot een centrum van landbouw en handel.
- Winsum, gelegen aan de samenvloeiing van meerdere waterwegen, ontwikkelde zich tot een knooppunt in het wierdenlandschap. Het dorp kende een dubbele wierdenstructuur met Winsum-Obergum en groeide uit tot een van de grotere dorpen in de regio. De ligging aan het water bevorderde de handel en maakte het een strategische plek.
In 2020 werd het Groningse dorp Winsum door de ANWB uitgeroepen tot het mooiste dorp van Nederland. De jury prees Winsum om zijn levendigheid en voorzieningen die doen denken aan een kleine stad. De schilderachtige straatjes, twee historische kerken en molens, en het Winsumerdiep, een waterloop die als een "blauwe ader" door het dorp stroomt, kregen een bijzondere vermelding.
- Baflo, verder stroomafwaarts langs de Hunze, was eveneens een belangrijke nederzetting. Baflo vormde een dubbele wierde met het nabijgelegen dorp Rasquert.
- Warffum, de grootste nog volledig intacte wierde van ons land, vormde eeuwenlang een toevluchtsoord tegen overstromingen en veranderende waterwegen. De dubbele wierdenstructuur van Warffum-Oosterwierde laat zien hoe bewoners hun leefomgeving optimaliseerden in een dynamisch kwelderlandschap.
De inbraak van de Lauwerszee en de vorming van het Reitdiep
In de vroege middeleeuwen raakte de Hunzemonding steeds verder verstopt door opslibbing en afzetting van klei. Hierdoor werd de afvoer van water naar de Waddenzee bemoeilijkt, wat leidde tot stagnatie en moerasvorming in het achterland. Terwijl de Hunze haar loop verloor, kreeg de zee juist meer grip op het landschap.
Tussen de 9e en 11e eeuw vond een grote doorbraak plaats: via de Lauwerszee drong het zeewater diep het Hunzedal binnen. De kwakkelende rivier kreeg hierdoor een nieuwe, krachtige uitmonding nabij het huidige Zoutkamp. Dit bracht grote veranderingen met zich mee. De getijdewerking reikte opnieuw tot ver in het binnenland, waardoor gebieden die al lang niet meer overstroomden plotseling weer met vloedwater te maken kregen. De bewoners van de dorpen langs de middenloop van de Hunze, zoals Winsum, Baflo en Adorp, zagen hun omgeving veranderen in een grillig getijdenlandschap met brede waterlopen en onstuimige overstromingen. Zelfs de stad Groningen werd in de 11e en 12e eeuw meerdere keren getroffen door het opkomende water. Warffum kreeg te maken met overstromingen en sedimentafzettingen. Dit veranderde het landschap aanzienlijk en beïnvloedde de leefomstandigheden van de bewoners.
Vorming Reitdiep
Om het land te beschermen en het water te beheersen, begonnen bewoners grootschalige waterwerken aan te leggen. Meanders van de Hunze werden afgesneden en dijken verrezen langs de oevers. Stukje bij beetje werd de rivier gekanaliseerd, en tegen het einde van de middeleeuwen was de ooit vrije en kronkelende Hunze omgevormd tot het Reitdiep, een gecontroleerde waterweg die stad en wad met elkaar verbond. Door deze ingrepen raakten de dorpen langs de oude Hunzemonding, zoals Adorp en Sauwerd, steeds verder landinwaarts gelegen, terwijl de nieuwe waterlopen de economische en landschappelijke structuur van de regio blijvend veranderden.
Oude wegen en verbindingen
Langs de oeverwallen van de Hunze ontstonden eeuwenoude wegen die de wierdendorpen met elkaar en met de stad verbonden. De routes volgden grotendeels de oorspronkelijke loop van de rivier, van de stad Groningen tot naar het Wad. Deze wegen, vaak slingerend langs oude geulen en kreken, getuigen nog altijd van de eeuwenlange interactie tussen mens en water.
Van getijdenlandschap naar cultuurlandschap
Waar de Hunze ooit een wilde, ongereguleerde rivier was, is het landschap nu een mozaïek van vruchtbare akkers en groene graslanden. Toch zijn de sporen van het verleden nog overal zichtbaar: de verhoogde dorpen, kronkelende sloten, oude kleipaden, slapersdijken en dijkdorpen herinneren aan de tijd dat dit gebied een overgangszone was tussen stad en wad. Zo zijn de dorpen Pieterburen en Den Andel ontstaan langs dijken.
Inpoldering van kwelders
De inpoldering van de kwelders in Noord-Groningen, met name ten noorden van Warffum, heeft een rijke geschiedenis die het landschap en de leefomgeving ingrijpend heeft veranderd.
Een belangrijke fase in de inpoldering vond plaats in 1811 met de aanleg van de Noorderdijk, die leidde tot de vorming van de Noordpolder. Deze polder, met een oppervlakte van ongeveer 3.500 hectare, ligt ten noorden van dorpen als Pieterburen, Warffum en Usquert. Voor de inpoldering waren de kwelders al bewoond; boerderijen stonden op wierden om bescherming te bieden tegen hoogwater. Na de inpoldering werden deze gebieden omgevormd tot vruchtbare akkerbouwgrond, en werd bij de aanleg van de polder een spuisluis gebouwd, bekend als Noordpolderzijl.
Kwelderlandschap vandaag de dag
Het huidige kwelderlandschap van Noord-Groningen, wat deel uitmaakt van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee gebied, wordt gekenmerkt door uitgestrekte, open vlaktes met een unieke zilte vegetatie en een opvallende stilte. Dit gebied biedt weidse vergezichten en prachtige luchten, waar rust en ruimte nog volop aanwezig zijn. Voor wandelliefhebbers zijn er diverse routes die door dit bijzondere landschap voeren. Zo is de foodwalk bij Noordpolderzijl een aanrader!
Ontdek meer
-
Waddengastronomie
Waddengastronomie
-
Smaak van de Wadden
Smaak van de Wadden
Dit themaverhaal is geschreven t.b.v. de inspiratiekaarten en foodroutes in het kader van programma ‘Waddengastronomie versterkt Werelderfgoedbeleving’. Het Waddenfonds maakt het programma mogelijk met een financiële bijdrage. De provincies Noord-Holland, Fryslân en Groningen co-financieren het project en ook projectpartners NHL Stenden, Stichting Waddengroep/ondernemers leveren een eigen bijdrage.
