Een voormalige zee in het Friese waddengebied
Categorieën
-
Middelsee
oud en nieuw land aan de waddenkust
De Nederlandse deltawerken begonnen in het hoge noorden. Hollanders en Friezen stonden zij aan zij bij de indijking van de Middelsee in middeleeuwse tijden. De streektaal en het landschap van Het Bildt getuigen van deze unieke operatie in de Noord-Friese delta.
Oud en nieuw land aan de waddenkust
De indijking van de Middelsee in Friesland is één van de oudste deltawerken aan de Noordzee. Ooit verdeelde de Middelsee het Friese land in tweeën. Deze grote riviermonding van de Waddenzee ging diep landinwaarts tot waar nu plaatsen als Raerd, Sneek en Bolsward liggen. Leeuwarden ontstond op een paar terpen aan de oostoever van deze Middelsee. In streeknamen voor het terpenland aan beide kanten van de binnenzee, klinkt de oude waterscheiding van Friesland nog door: ‘Westergo’ richting Franeker en Harlingen en ‘Oostergo’ richting Hallum en Dokkum.
Kweldervorming in de Middelsee
Vanaf de 11e eeuw begon door de getijdenwerking van het wad vanuit het binnenland aanslibbing en kweldervorming in de Middelsee. De droogvallende zeekleigronden, begroeid met gras, zorgden voor het geleidelijk verlanden (‘opbillen’) van de binnenzee. Middeleeuwse kloosterlingen en boeren versterkten deze natuurlijke landaanwinning met aanleg van de eerste lage zeedijken (Pingjumer Halsband) en zeesluizen voor zoetwaterbeheer. De nieuwe harde scheiding maakte de zilte zeeklei zoet, iets wat grasgroei en gewassenteelt voor de boeren aanmerkelijk verhoogde. Dit menselijk ingrijpen in de waddennatuur was de eerste stap naar meer productieve landbouw en georganiseerde landaanwinning in de zeekleidelta. De bakermat van Nederlandse welvaart.
“ De naam Het Bildt komt van het oud-Nederlandse woord ‘opbillen’: drooggevallen aangeslibde zeeklei vormt begroeide kweldergrond. ”
Polderwerk
Eind 15e eeuw zeilden er nog schepen vanaf het wad langs de oostkant van de Middelsee het Friese land binnen. In deze tijd werd ook de brede monding van de Middelsee aan de waddenkust ingepolderd. De Oude en Nieuwe Bildtdijk – herkenbaar in het landschap als verbindingen tussen de west- en oostoever van de Middelsee – realiseerden deze indijking. Een ‘volksplanting’ van kolonisten uit Holland hielp bij deze operatie. Rijke boeren en aannemers uit de Alblasserwaard, met ervaring in dijkaanleg, werden ingevlogen door de landheer van Friesland: hertog Albrecht van Saksen. Door de inpoldering van de monding van de Middelsee rondden zij het eerste deltawerk van Nederland af. Later Het Bildt genoemd. De dorpen St. Jacobiparochie, St. Annaparochie en Vrouwbuurt begonnen als verblijfkampen. De inwoners hadden de namen Wijngaarden, Altena en Kijfhoeck van Hollandse slikwerkers en dijkenbouwers. De Hollandse bewoners verspreidden zich naar boerderijen in het nieuwe land en integreerden in de Friese omgeving.
Het Bildtse streeklandschap
Dankzij systematisch polderwerk onderscheidt het Bildtse streeklandschap zich opvallend van het oude terpenland aan beide kanten van de Middelsee. Landwegen tussen de dorpen zijn hier recht en lineair.
Anders dan de slingerende weggetjes verderop die door oude waddengeulen kronkelend door het gebied lopen. Deze komen in Westergo en Oostergo veel voor. Door de indijking van de vroegere zeebodem waren terpen als vluchtheuvels voor hoog water niet meer nodig. Daarom staan Bildtse dorpen op vlakke bodem.
Bilkerts
Hollandse invloed leeft ook voort in de Bildtse streektaal. Het ‘Bildts’: een herkenbaar Hollands dialect vermengd met Friese woorden. Een enkele dorpsnaam verwijst zelfs naar de Zuid-Hollandse oorsprong van haar bewoners. Zoals Nij Altoenae (Nieuw Altena): geïnspireerd door de plaatsnaam Altena in de Alblasserwaard en de oorspronkelijke naam van St.-Annaparochie. De Bildtse boerderijbouw kent ook zijn eigen types. Anders dan in Westergo en Oostergo. De boerderijen in Het Bildt zijn herkenbaar aan de winkelhaak, waarbij de 'kop' en de 'hals', ook wel het woongedeelte, haaks staan op de 'romp'. De schuur.
Foodroute Middelsee
Beleef met de Foodroute Middelsee 'Oud en Nieuw land aan de waddenkust' de bijzondere overgang tussen oud en nieuw land na de indijking van de Middelsee. Ontdek de jonge zeeklei van Het Bildt met veel akkerbouw, naast de zeeklei van het veel oudere terpenland met kronkelende wegen als oude sporen van het wad. Beide zeekleigebieden zijn bakermat van de rijkste landbouwgrond. Dit eeuwenoude vruchtbaar boerenland ontstond door de creatieve wisselwerking van mens, kleigrond en natuur. Dat dit gebied nog altijd nauw is verbonden met de getijdenwerking van de Wadden- en Noordzee, kom je snel achter. Dankzij de afwatering van binnenwater – tweemaal daags! - via zeesluizen op het wad bij eb. Genoeg om te ontdekken tijdens je route.
Ontdek de foodroute
Ontdek meer
-
Waddengastronomie
Waddengastronomie
-
Smaak van de Wadden
Smaak van de Wadden
Dit themaverhaal is geschreven t.b.v. de inspiratiekaarten en foodroutes in het kader van programma ‘Waddengastronomie versterkt Werelderfgoedbeleving’. Het Waddenfonds maakt het programma mogelijk met een financiële bijdrage. De provincies Noord-Holland, Fryslân en Groningen co-financieren het project en ook projectpartners NHL Stenden, Stichting Waddengroep/ondernemers leveren een eigen bijdrage.
