"Een onvergetelijke roadtrip"

Twee steden

Mijn roadtrip begint in de levendige havenstad Harlingen. Tussen de twee havens ligt het gezellige, oude centrum. Schilderingen op de buitenmuren van de huizen verwijzen naar vroegere bedrijven. De eigenaresse van wat vroeger Levensmiddelen de Sperwer was, vertelt dat een aantal van deze schilderingen reclame vormden voor bedrijven die elders in de stad gevestigd waren. Een vroegere versie van billboards. Op de kades lees ik de namen van oude pakhuizen, die vernoemd zijn naar verre oorden zoals Sumatra en Polen. In één van de havens ligt een replicatie van het expeditieschip van Willem Barentsz. Een driemaster met vrolijk gekleurde details en een schildering van een zwaan op de spiegel. Hier tussen de oude panden en boten is het niet moeilijk voor te stellen hoe kooplieden vroeger de zee op voeren. 

Ook Franeker heeft een prachtig oud centrum. Tegenover het rijkelijk versierde stadhuis, is in een sobere woning een heel speciale ruimte gevestigd: het planetarium van Eise Eisinga. Eisinga werd in 1744 in Dronrijp geboren. Hij was een slimme jongen, maar kon niet studeren omdat hij bij zijn vader als wolkammer moest werken. In zijn vrije tijd verslond hij boeken en op zijn zeventiende bracht hij zijn eerste boek over sterrenkunde uit. Op volwassen leeftijd maakte hij in het plafond van het huis in Franeker, waar hij inmiddels met zijn gezin woonde, een planetarium. Het lukte hem met behulp van een radarwerk van houten schijven en handgemaakte spijkers om de planeten aan het plafond op ware snelheid om de zon te laten draaien. Zijn berekeningen klopten zo goed, dat de planeten meer dan tweehonderd jaar later nog waarheidsgetrouw rond de zon draaien. Zittend onder het frisblauwe plafond verbaas ik me erover dat iemand zonder moderne technologie zo’n precies kunstwerk heeft kunnen maken.

Ik passeer meerdere niet te missen terpendorpen, zoals Hallum, Ginnum en Firdgum. In de voormalige dorpsschool van Firdgum richtte boer Yeb Hettinga in 2001 een museum op. Hij ging na het omploegen van zijn land met een metaaldetector op pad en vond zo honderden jaren oude sieraden, knopen, gespen en munten. Buiten het museum staat een gereconstrueerd zodenhuis zoals die tussen de vierde en achtste eeuw in Friesland stonden. Rond het haardvuur, omgeven door werktuigen en muren van gestapelde zoden waan ik me jaren terug in de tijd.

De middeleeuwse bewoners van deze dorpen bouwden stenen torens op hun terpen, van waaruit ze hun dorpen verdedigden. Veel van deze ‘stinsen’ zijn in de eeuwen daarna uitgebreid tot rijkelijk versierde landhuizen, zogenaamde ‘staten’. De roadtrip voert me langs een aantal van deze ‘Friese kastelen’. Zo wandel ik onder herfstkleurige heggen op de Dekemastate, en geniet ik van de slingerpaadjes in het landschapspark van de Martenastate. 

De buitendijkse grond staat bij een hevige stormvloed nog regelmatig onder water. In de stormvloed van eind oktober 2006 kwam het land snel onder water te staan. Niet alle dieren waren op tijd geëvacueerd en een groep van tweehonderd paarden vluchtten naar een dobbe (een poel omgeven door hoger liggende randen). Ze waren slechts een paar honderd meter van de dijk verwijderd, maar durfden het water niet in te gaan. Dagenlang riskeerden ze onderkoeling in het koude water. Zes lokale amazones en hun paarden haalden het wereldnieuws toen ze het water in gingen om de ‘dobbepaarden’ succesvol mee terug te lokken. Een groot fotokunstwerk in de Ozingadobbe is een eerbetoon aan de redders en een herinnering dat we de strijd tegen het water nooit helemaal gewonnen hebben.