“De Afsluitdijk is een iconisch bouwwerk, daar mogen we trots op zijn”

Cecile Huitenga

Categorieën

De Afsluitdijk

Steeds meer redenen voor een bezoek

De één rijdt er zonder nadenken geregeld overheen. Anderen komen met toerbussen van heinde en verre bewonderend een kijkje nemen. De Afsluitdijk is net zo bescheiden als bijzonder. Of je nu een liefhebber bent van weidse uitzichten over zee, rust, natuur en cultuurhistorie of van sportieve prestaties, watersport en gezelligheid: er is steeds meer te beleven op en rond dit beroemde watericoon aan de rand van Waddenzee Unesco Werelderfgoed.

(leestijd: ongeveer 30 minuten)

Dutch Delta Design

Het was een spannend moment in 1932. De zee zocht met kracht haar weg door de nog overgebleven doorgang, bij de aanleg van de Afsluitdijk. Ook dit laatste stukje – de Vlieter - werd in 1932 dichtgemaakt. Overstromingen langs de Zuiderzeekust tijdens stormen en hoogwater waren verleden tijd. De getemde Zuiderzee was voortaan IJsselmeer.

Nog steeds wordt de Afsluitdijk gezien als misschien wel het meest indrukwekkende staaltje Dutch Delta Design. De voor die tijd indrukwekkende klus is voor een deel met blote handen en kruiwagens gedaan. Toch is de 32 kilometer lange Afsluitdijk tussen Noord-Holland en Friesland ook nu nog knap vakmanschap. Vanuit de hele wereld komen er jaarlijks ongeveer vijfhonderdduizend bezoekers. Maar in eigen land kwamen we tot voor kort niet zo snel op het idee om te recreëren op de Afsluitdijk. We zien het bijzondere van dit waterwerk niet meer en bovendien: wat is daar nou te doen?

Maar dat verandert snel. De Afsluitdijk wordt flink onder handen genomen om hem sterker en veiliger te maken. Een mooie gelegenheid om tegelijk meer ruimte te geven aan natuur en aan recreatie en toerisme. “De Afsluitdijk was eigenlijk niet gemaakt voor toeristen. Maar ze zijn zeer welkom. Daarom zorgen we ervoor dat ze straks meer dan één reden hebben om naar de Afsluitdijk te reizen.

Ook tijdens de werkzaamheden, reden waarom er dit jaar speciale uitzichtpunten komen om dit indrukwekkende schouwspel te kunnen bekijken”, zegt Tjalling Dijkstra. Hij is programmamanager van samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk en onder meer betrokken bij de toeristische ontwikkelingen. Al duurt het nog tot 2023 voor het plaatje compleet is, er is al veel gedaan en er wordt steeds meer aan toegevoegd.

Afsluitdijk Wadden Center

Niet te missen is het Afsluitdijk Wadden Center. Het staat sinds 2018 bij Kornwerderzand, een klein ‘beschermd dorpsgezicht’ op de Friese kant van de Afsluitdijk. Het bijzondere gebouw is als een schuimkraag op de dijk. Binnen tref je een restaurant met panoramaterras en op de eerste verdieping kun je het verhaal van de Afsluitdijk, het IJsselmeergebied en Waddenzee Unesco Werelderfgoed beleven. Leuk voor jong en oud. Ook worden de plannen voor de nabijgelegen Vismigratierivier hier uit de doeken gedaan.

De Vismigratierivier (gereed in 2023) wordt wereldwijd een van de meeste innovatieve manieren om trekvissen van de Waddenzee naar het IJsselmeer te laten zwemmen en andersom. Want de waterkering die ons mensen beschermt, is ook een onneembare hindernis voor de meeste vissen die zoet en zout water nodig hebben om hun levenscyclus te voltooien. Rond de Vismigratierivier komen wandelpaden, worden twee kazematten ingericht met informatie over dit bijzonder project, er komt een onderwaterkijkraam en diverse uitkijkpunten. Je kunt straks zelfs dwars door de dijk heenlopen, waar je uitleg krijgt over waar de vissen vandaan komen en waar ze naar toe reizen.

Buiten het Afsluitdijk Wadden Center verzorgen de Waddenvereniging en It Fryske Gea natuurwandelingen. Ook andere leuke doe-activiteiten starten hier in de nabije toekomst, zoals verzorgde boottochten over het IJsselmeer of de Waddenzee. “Of kom nu al zelf met een boot en ga in de baai voor anker of meer af bij het AWC”, oppert Tjalling Dijkstra, die het helemaal voor zich ziet. “Even aanleggen, in het Wadden Center kijken, wat eten…” Over watersport gesproken: de IJsselmeerkant van Kornwerderzand heeft een prachtig strandje. Vanwege de gunstige omstandigheden trekt het veel wind- en kitesurfers.

Kazemattenmuseum en 11fountains

Een andere aanrader is het Kazemattenmuseum Kornwerderzand, waar het militaire aspect van de Afsluitdijk wordt belicht. Ook dat is een van de verhalen van de Afsluitdijk. Aan beide kanten van de Afsluitdijk werden kazematten gebouwd om te voorkomen dat eventuele vijanden de dijk zouden oversteken. Met de afsluiting van de Zuiderzee was immers tegelijk een belangrijke wegverbinding ontstaan tussen Friesland en Noord-Holland. In Kazemattenmuseum Kornwerderzand wordt stilgestaan bij de enige plek in Europa waar in 1940 de Duitse Blitzkrieg vastliep. 225 Nederlandse soldaten wisten 17 duizend Duitsers tegen te houden. Het Kazemattenmuseum is in de afgelopen jaren steeds interessanter geworden. Nu er allerlei werkzaamheden zijn bij de Afsluitdijk, staat ook een betere toegang tot het museum in de planning.

Eenmaal op Kornwerderzand is een bezoek aan het Friese achterland de moeite waard. Een (fiets)tocht langs fraaie IJsselmeerstadjes als Makkum, Workum, Stavoren en Hindelopen (elk met één van de 11fountains), richting dat andere werelderfgoed: het Ir. D.F. Woudagemaal. Bezoek Hanzestad Bolsward of waterpoortstad Sneek met zijn scheepvaartmuseum of zet koers naar Harlingen, dat als enige zeehaven van Friesland veel te bieden heeft.Tjalling Dijkstra: “Het gebied rond de Afsluitdijk is best veelzijdig, leuk om er een dagje uit van te maken of om er meerdere dagen te fietsen of te wandelen.”

Kunstige sluizen
Bij zowel Kornwerderzand als Den Oever zijn schutsluizen voor de beroeps- en recreatievaart. Heel wat varende vakantiegangers vinden hier hun weg van en naar de Waddenzee. Ook zijn er grote spuisluizen die bij eb overtollig water spuien op de Waddenzee. Het IJsselmeer wordt namelijk constant gevuld door regenwater en naar zee stromende rivieren als de IJssel. De in totaal zestig sluistorens langs de weg lichten ’s nachts bijzonder op in het schijnsel van autolampen; een kunstproject van Daan Roosegaarde. De reflecterende belijningen benadrukken de Art Deco-stijl van de spuisluizen.

Gezelligheid, sport en natuur bij Den Oever

Ook in Den Oever vinden toeristische ontwikkelingen plaats. Het vissersdorp aan de Noord-Hollandse kant van de Afsluitdijk presenteert zich trots als Waddenpoort Den Oever. De zeehaven aan het Wad en de jachthaven aan de IJsselmeerkant hebben van zichzelf al aantrekkingskracht. “Het is mooi om de vissersschepen in de zeehaven te zien. De meeste liggen er van vrijdag tot en met zondag”, zegt Silke Benjamins, beleidsmedewerker recreatie en toerisme bij de gemeente Hollands Kroon. “Op zaterdagochtend is er dan bij de visafslag in de haven een verse vismarkt, met vis rechtstreeks van de schepen. Jaarlijks worden in augustus de Flora & Visserijdagen georganiseerd en vindt het culinaire evenement Vistival plaats. Ook zijn er verschillende horecagelegenheden te vinden bij de haven en in het dorp.”

“De haven heeft een nieuwe ‘look’ gekregen”, vervolgt Silke Benjamins. “De nieuwe bedekking van de versterkte zeedijk bij de haven ziet eruit als een enorme trap. Je kunt er even zitten en over de haven uitkijken. Aan de IJsselmeerkant was al een mooie jachthaven en ook hier, in de visserijhaven aan de Waddenkant, is nu een deel ingericht voor pleziervaart. Het dorp zelf wordt de komende jaren ook aantrekkelijker gemaakt en er komt een ruimere parkeergelegenheid voor bezoekers.”

Vlak buiten het dorp is van alles aangepakt, zoals een zandstrand en plekken voor campers. Twee kazematten worden ingericht, langs het fietspad. In 2023 zijn ze klaar voor bezoekers. En net als bij Kornwerderzand weten ook bij Den Oever surfers zich prima te vermaken. Leuk om te doen is het Wad op met een robbentocht, om te sportvissen, een rondvaart of een combinatie: een eindje varen en terug wadlopen.

Een echte blikvanger bij Den Oever is het Waddenbelevingspunt: een cirkelvormig uitkijkpunt. “Een opvallend gebouw bij natuurgebied het Schor met een geweldig uitzicht over het Wad, de haven en de Afsluitdijk. Vlakbij zit de grootste lepelaarskolonie van Europa. Gaaf om te zien!” Een handige tip: bij Viscentre ’t Wad kun je verrekijkers lenen.

Waddeneiland Wieringen

Silke doet een bekentenis: “Ik kom zelf van Wieringen, maar ik had eerder niet beseft hoe bijzonder de Afsluitdijk is.” En wie weet nog dat Wieringen tot 1924 een Waddeneiland was of eigenlijk een Zuiderzee-eiland. Den Oever ligt op de punt van het voormalige eiland. Je kunt op Wieringen prima fietsen en wandelen, naar de dorpjes, strand of dijken. Er zijn regionale musea, zoals het Vikingcentrum Den Oever en de Museumboerderij Jan Lont in het dorpje Stroe.

Zo zijn er steeds meer redenen om eens verder te kijken als je bij de Afsluitdijk bent. Het Robbenoordbos en Dijkgatbos vlak bij Den Oever bijvoorbeeld. Of andere bestemmingen in de Kop van Noord-Holland, zoals dierenpark Landgoed Hoenderdaell, leuke dorpjes als Kolhorn of Winkel, steden als Den Helder en Medemblik, een tulpenexcurise in april of gewoon genieten van de rust en ruimte.

Monumentale uitkijktoren
Wanneer je over de Afsluitdijk rijdt, vergeet dan niet om te stoppen bij het Vlietermonument: een uitkijktoren op de plek waar de arbeidskrachten uit Noord-Holland en Friesland elkaar destijds troffen. “Een ontwerp van de bekende architect Willem Dudok”, vertelt Ben Viveen, projectleider bij Rijkswaterstaat. “Het is een verticaal accent op de lange horizontale lijn van de dijk. Het is niet alleen een monument om naar te kijken, maar biedt ook prachtig uitzicht over het IJsselmeer, de Waddenzee en de dijk. Later is er een lunchroom gebouwd met toiletten, omdat er zo veel mensen stopten. Bij de lunchroom zijn ook foto’s en een filmpje te zien over de aanleg van de Afsluitdijk. En je kunt er souvenirs kopen.”

Met de groeiende stroom bezoekers is de lunchroom en de parkeergelegenheid veel te klein geworden. Ook dat wordt tijdens de werkzaamheden aan de Afsluitdijk opgelost. Ben Viveen: “De lunchroom wordt twee keer zo groot en er komt een meer eigentijds informatiecentrum. Ook het monument en de loopbrug er naartoe krijgen een opknapbeurt.”

Extra fiets- en wandelpad

En zo staat er van alles op stapel. Fietsers en ook doorgewinterde wandelaars kijken in ieder geval uit naar de heropening van het fiets- en wandelpad. Dat zijn er vanaf 2023 zelfs twee: behalve aan de IJsselmeerkant, komt er ook één aan de Waddenkant. Veel fietsers willen een keer over de Afsluitdijk gefietst hebben, vaak in een rondje IJsselmeer. “Met flinke tegenwind is het onze eigen Mont Ventoux”, zegt Tjalling Dijkstra lachend.

”Maar dat hoeft dus niet per se, want afhankelijk van de windrichting kun je zelf bepalen aan welke kant van de dijk je fietst of loopt. Aan de Waddenzeekant heb je straks prachtig uitzicht op het Unesco Werelderfgoed en bij helder weer zie je zelfs de eilanden in de verte liggen. Tegelijk kun je hier goed zien hoe de Nieuwe Afsluitdijk met grote betonnen elementen sterk is gemaakt voor de toekomst.”

Dijk om trots op te zijn
Niet alleen Nederlanders, ook Belgen, Duitsers, Fransen, Italianen en Spanjaarden weten de Afsluitdijk te vinden. Er komen ook bussen met Japanners, Chinezen en Amerikanen, na een bezoek aan bijvoorbeeld Volendam. Het verbaast Tjalling niet. “De Afsluitdijk is een iconisch bouwwerk, daar mogen we trots op zijn.”

Groeipotentie toerisme

De Afsluitdijk kent twee echte publiekstrekkers: het Vlietermonument en Kornwerderzand. Het Monument krijgt een upgrade en de nabijgelegen lunchroom wordt uitgebreid. Deze locatie wordt druk bezocht en is vooral geschikt voor een kortdurend bezoek. Kornwerderzand heeft de ruimte en ook de potentie om uit te groeien tot een toeristische trekpleister die grotere groepen en meerdere doelgroepen trekt én langer kan vasthouden.

De Waddenprovincies hebben de Afsluitdijk aangewezen als intensief ontwikkelgebied voor toerisme en als belangrijke toegangspoort tot zowel het Waddengebied als het Noord-Hollandse en Friese achterland. Alle ingrediënten daarvoor zijn aanwezig. Ook de ligging aan de autoroute Randstad - waddengebied - Duitsland (ruim 20.000 passanten per dag) en de vaarroute IJsselmeer - Waddenzee (ruim 40.000 scheepsbewegingen per jaar) is ideaal.

Belangrijke spil in de ontwikkeling van Kornwerderzand is het Afsluitdijk Wadden Center. Het wist de afgelopen twee jaar een kleine 200.000 bezoekers naar Kornwerderzand te trekken. De jaren daarvoor lag het aantal bezoekers aan Kornwerderzand tussen de 30.000 en 40.000 jaarlijks. Een flink deel daarvan bezocht met name het Kazemattenmuseum. Gezien de nieuwe houding over recreatie in eigen land na Coronatijd, de nabijheid van de dichtbevolkte Randstad, de populariteit van de Wadden en de inzet van het NBTC en de marketingorganisaties die samenwerken in Visit Wadden, kan Kornwerderzand uitgroeien tot een echte toeristisch-recreatieve hotspot.

Meer informatie

“De Afsluitdijk met zijn vele functies is een verhaal dat helemaal past bij deze tijd. Waterstaatkundige topper én toeristische trekpleister. Landsdelen verbinden én de zee keren. Nederlands én Fries. Er is al veel te zien en te ervaren en dat zal, als ik alleen al aan die unieke vismigratierivier denk, alleen maar toenemen.’’

Gedeputeerde Avine Fokkens-Kelder

DNA en de samenwerkingspartners

Met ‘Dijk en meer’ daagde het Rijk de maatschappij in 2009 uit om na te denken over duurzame integrale oplossingen voor de versterking van de Afsluitdijk. Door onder meer de economische crisis in 2011 werden de hoge ambities losgelaten en het project tot de kern teruggebracht. Het Rijk richt zich op het versterken van de dijk en zorgt ervoor dat er meer water kan worden afgevoerd van het IJsselmeer naar de Waddenzee. De regio werd gevraagd om ‘het meer’ te doen.

Vervolgens kwam de regio met initiatieven die aanhaken bij de Rijksopgave. Om dit te coördineren en uit te vieren is De Nieuwe Afsluitdijk opgericht: een samenwerking van de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Hollands Kroon en Súdwest-Fryslân. Dit regionale samenwerkingsverband zorgt voor een economische impuls in de regio met projecten op het gebied van recreatie, toerisme, natuur en innovatieve vormen voor duurzame energie.

Meer informatie