Het terpenlandschap

Ooit was dit land zonder dijken. Tot zeker na het jaar 1000 heeft de zee hier vrij spel. Het water komt en gaat, daarom werpen mensen heuvels zoals deze op. Hier in Friesland heten deze verhogingen terpen, in Groningen wierden. Van het woord terp is ook het woord dorp afkomstig: waar mensen samen leven ontstaat immers een dorp. En ook in onze namen is de terpengeschiedenis aanwezig. Hoeveel Friezen en Groningers heten niet Terpstra of Wiersma?

Terpen als deze liggen langs de hele Waddenkust van West-Europa. In Friesland en Groningen zijn het er ongeveer 1200. Meestal zijn de terpen twee tot zeven meter hoog. De terp van Hegebeintum is met bijna negen meter de hoogste terp van ons land. En het is ook een van de oudste: uit opgravingen blijkt dat de terp er vijf eeuwen voor de jaartelling al was. In de loop van de eeuwen groeide de terp door klei, mest en afval.

Zie je de steile helling bij de kerk? Hier kun je goed zien dat de terp is afgegraven. De functie van de terp is overbodig geworden na de aanleg van dijken. In de negentiende eeuw wordt duidelijk dat de terpaarde heel vruchtbaar is. Dus gaat de terpaarde naar de schrale landbouwgronden. Van de schop op de kruiwagen naar het schip dat in het dichtstbijzijnde water ligt. Of per kipkar op smalspoor. Hele terpen verdwijnen zo. De twaalfde-eeuwse kerk en andere bebouwing voorkomt dat de hele terp van Hegebeintum wordt afgegraven.

Bij de terpafgravingen komen allerlei voorwerpen naar boven. Alledaagse voorwerpen zoals scherven en beeldjes, maar ook zilveren Romeinse munten en sieraden. Bijzondere vondsten in de terp van Hegebeintum zijn een zevende- eeuwse mantelspeld en een vrouwenskelet in een uitgeholde eikenboomstam. Beide zijn in het Fries Museum te zien. Hier is ook een reconstructie van het gezicht van deze vrouw te zien, die de naam Beitske kreeg.