Molen Ganzedijk / Finsterwolde

In Ganzedijk stond al snel na de inpoldering in 1858 een graanmolen. Nadat deze afbrandde is in 1868 de huidige molen gebouwd. In 1945 zocht molenaar Udema een nieuwe molen omdat zijn eigen molen in Kroonpolder in de oorlog zwaar was beschadigd en kocht wat we nu Udema’s Molen noemen. In de molen werd zowel graan gemalen als gerst gepeld. Pellen van gerst tot gort vraagt om een speciale techniek en een aangepaste molen. Je kunt ze herkennen doordat ze koren- en pelmolen worden genoemd.

Brij, brij, brij! achttien moal ien `e wiek, en nog gelijke nij!

Op het Groninger platteland was gepelde gerst, oftewel gort, samen met roggebrood, zeer belangrijk in het dagelijks menu. Dit oude rijmpje, dat boerenknechten in het Westerkwartier achter de ploeg zongen, gaat over zoepenbrij: gort gekookt in karnemelk wordt karnemelksepap. Wordt in plaats van karnemelk melk gebruikt, dan heet dit melkenbrij. In de 19e eeuw, maar ook al ver daarvoor, at men dagelijks deze brijen, zowel in de stad als op het platteland.

Tarwebrood was een luxeproduct dat zeer velen zich niet konden veroorloven. Naar verluid waren er bijvoorbeeld in Bad Nieuweschans, waar tarwe toch grootschalige werd vervoerd en opgeslagen, in het dorp zes bakkers die specifiek roggebrood maakten en niet één die tarwebrood maakte.

Gerst was vanwege de harde schil om de korrel niet zo geschikt als grondstof voor het bakken. Door gerst te schillen of pellen verwijderde men dat stugge vlies en verkreeg men een witte gladde korrel. Voor dit proces was veel kracht nodig. In een pelmolen werd dit gedaan door behulp van de wind de korrels met grote kracht tegen een pelblik te slingeren.

Op het platteland was gort daardoor in de 19e eeuw het belangrijkste voedingsmiddel. Meestal werd bij alle drie de dagelijkse maaltijden gort gegeten. 's Ochtends at men karnemelkse pap die als volgt werd bereid: in een grote ijzeren pan met hengsel werd in een grote hoeveelheid water gort aan de kook gebracht. Vervolgens voegde men hier steeds kleine scheutjes karnemelk aan toe, waarbij flink geroerd moest worden om de brij op "dikte" te houden. Wanneer het water was droog gekookt en de gort gezwollen was, kon de brij worden gegeten.

s Middags werd gort verwerkt in bijvoorbeeld bonensoep of stamppotboerenkool. Ook gortensoep - gort gekookt in een ruime hoeveelheid water met in stukken gesneden aardappelen - werd veel gegeten.

's Avonds at men het overgebleven eten van de vorige dag: weer de karnemelkse of zoetemelkse pap. De gerstegort in deze brij werd ook wel vervangen door bonen of havergort.

Gort werd voornamelijk gegeten door armere bevolking. De boeren in het Oldambt aten nauwelijks gort. Zij at liever de luxere meelproducten zoals tarwebrood en poffert (een pudding), broodpudding en Engelse pudding. Gort werd dus vooral door arbeiders, boeren, en armen gegeten. Gort is zeer voedzaam en ook, al zal dit niet bij iedereen bekend zijn geweest, heel gezond, omdat de grondstof gerst veel vitaminen en mineralen bevat.